انسان موجود عجیب و پیچیده ای است. گاهی لحظه های زود گذر زندگی دنیا را، دائمی و جاودان می داند و می خواهد برای خوشی این باران بهاری، هست و نیست خود را فنا کند. گاهی هم بخاطر دهن کجی های روزگار، آرزوی مرگ می کند و همه محاسن دنیا را دشنام می دهد!

نمونه ای از یک  وصیت نامه
لطیفی می گفت اگر خداوند مرگ را برای بشر مقدر نکرده بود، انسان خودش مرگ را اختراع می کرد. راست می گفت. خودکشی های فراوان بشر نشانه آن است اما وقتی به همین بشر حرف از وصیت نامه می زنی، تو را جغد شومی می بیند که می خواهی او را با سخنت از حیات ساقط کنی.
بله مرگ پدیده ای است که باور آن، هم در مورد خودت آزار دهنده هست و هم در مورد عزیزانت. اما انکار مرگ یا فرار از مرگ و  خود را به فراموشی و غفلت زدن، مرگ را از زندگی بشر حذف نمی کند بلکه فقط موجب می شود با بی تدبیری آن را به بدترین نحو سپری کنی.
هیچ وقت دوست نداشتم کسی در مورد مرگ عزیزانم حتی یک کلمه صحبت کند. خودم هم از فکرش اشک می ریختم و عزاداری می کردم!
اما خیلی زود فهمیدم مرگ نه تنها بخشی از زندگی هست، بلکه مهمترین بخش زندگی هست. هر چند به اندازه یک پُل عمل می کند اما این پُل بخش مهمی از جاده اصلی هست که اگر نباشد، جاده های دو سوی پُل هم معنا نخواهند داشت.
مرگ پدیده ای مهم و بسیار بسیار نزدیک هست. هر چقدر هم خودت را به راه دیگری بزنی باز هم مرگ از سایه به تو نزدیک تر است. 
گاهی بیماری های طولانی مرگ را بهتر توجیه می کند اما وقتی با یک سکته این دنیا را بدرود می گویی، توجیه مرگ سودی ندارد و نزدیکی آن ملموس می شود.

دوستی می گفت زندگی در دنیا یک سفر است و مرگ هم نوع دیگری از سفر؛ کاش سفر بودن مرگ را باور داشتم. دلیل حسرتش را پرسیدم. گفت مادرم در بستر بیماری بود. یک روز قبل از وفاتش در مورد پول زیادی که برای من جمع کرده بود، وصیت کرد اما من که نمی خواستم مرگ او را باور کنم، نگذاشتم حرفش را تمام و کمال بزند و کار را چاره کند. مادرم رفت. آن پول بین نُه نفر تقسیم شد درحالی که من می دانستم داستان واقعی از چه قرار است، اما کاری نمی توانستم بکنم. اکنون شرایط بد مالی و روحی واقعا آزارم می دهد. وقتی فکرش را می کنم می بینم باور نکردن مرگ و عمل نکردن به توصیه ی وصیت نامه نوشتن، چه فتنه ها که می تواند در بین افراد یک خانواده بپا کند.
او گفت حالا می فهمم که چرا خداوند در قرآن به طور ویژه و جداگانه آیه درباره وصیت نازل فرموده است:
«كُتِبَ عَلَیْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَیرْاً الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ  حَقًّا عَلىَ الْمُتَّقِینَ» (180بقره)
بر شما مسلمانان واجب شد كه وقتى مرگتان نزدیک می شود و مالى از شما می ماند براى پدران و مادران و خویشاوندان وصیتى به نیكى كنید. این حقى است بر پرهیزكاران.
و چرا اینقدر معصومین علیهم السلام درباره وصیت سفارش کرده اند:
پیامبر (صلی الله و علیه و آله) فرموده اند: «من مات بغیر وصیة مات میتة جاهلیة» «1»
هر كس بدون وصیت بمیرد، به مرگى همچون مرگ دوره جاهلى مرده است. 
یعنی مانند افراد دوران جاهلی که از ایمان به زندگی در آخرت محروم بودند، مرده است. 
و همان حضرت فرموده اند: «ما ینبغی لامرئ مسلم أن یبیت لیلة إلا و وصیته تحت رأسه» «2»
سزاوار نیست بر مؤمن كه هیچ شبى بخوابد مگر اینكه وصیت نامه اش زیر سرش باشد. 
چون مؤمن به کسی می گویند که ایمان به آخرت داشته باشد و این زندگی را مقدمه و مزرعه آخرت بداند. پس مرگ را نزدیک می بیند و برای آن که این بخش از حیات خود را به بهترین نحو بگذارند، تدبیر می کند.
خیلی ها با فاصله ای که از یاد مرگ می گیرند، گمان می کنند از دست آن رهایی یافته اند. غافل از اینکه با این ایجاد غفلت فقط خود را از محاسن مرگ محروم کرده اند.
یکی از دلایلی که پیامبر صلی الله علیه و آله سفارش می کند وصیت نامه مؤمن زیر سرش باشد، این است که وصیت نامه در واقع یاد مرگ است و یاد مرگ زندگی را به احسن تبدیل می کند. دنیا مانند باتلاق است. یاد مرگ انسان را سبک می کند و نمی گذارد در باتلاق دنیا فرو رود. یاد مرگ، سفر بودن زندگی دنیا را به نمایش می گذارد و تو را از برداشتن بار اضافی رهایی می دهد. یاد مرگ لنگری را که در دنیا انداخته ای بر می اندازد و رهایت می کند. 
وصیت نامه روی دیگری نیز دارد و آن محتواست. وقتی میدانی مرگ حتمی است و تو فقط از زمان آن بی اطلاعی، پس باید به محتوای وصیت نامه  هم توجه کنی و مرگ خود را خوب تدبیر کنی.

وصیت نامه فرصتی است برای رسیدگی به حق الله و حق الناسی که بر گردن انسان است که هر کدام از این دو ابعاد مختلف و زیادی دارد. وصیت نامه ای که نویسنده آن به مرگ به عنوان پل بین دو جاده ی این دنیا و آن دنیا اعتقاد دارد به گونه ای وصیت می کند که حیات بعد از پل، حیاتی زیبا باشد؛ مال خود را به نیکی و عدالت تقسیم می کند، حلالیت می طلبد و دیگران را بهخیر و نیکی  دعوت می کند و امانات خود را ادا می کند. اگر محتوای وصیت نامه این چنین باشد، دیگر یاد مرگ و نوشتن وصیت نامه نمی تواند پیام جغد شومی باشد که هم نوای مرغ آمین می شود، بلکه یادگار و یا آموزه ای می شود که از تو در این دنیا نام می گذارد و آن دنیا باقیات الصالحات.
وصیت نامه شهدا که می خوانی این مطلب را بهتر در می یابی. 
در بیانی به رسول خدا صلی الله و علیه و آله گفته شد یا رسول الله چگونه وصیت كنیم؟ فرمود: "شهادت به وحدانیت خدا، نبوت پیامبر، حق بودن بهشت و جهنم، زنده شدن و حساب و میزان در قیامت و این كه اسلام حق است و قرآن حق است... و بعد مواردی را كه می خواهد وصیت می كند."(4)

وصیت خوب چگونه است؟

"ما باید در وصیت نامه حقوق الهی  را بنویسیم، اگر نماز و روزه ی قضا داریم آنرا بنویسیم. در وصیت نامه ی امام خمینی داریم که احتیاطی پنج سال نماز قضا بگیرید. یادمان باشد اگر ما در وصیت نامه نماز قضا را ننویسیم، دینی بر گردن وارث نیست. 
دیگر اینکه در وصیت نامه مسئله ی حج را بنویسد. آیة الله حائری می فرمود که در خواب دوستم را دیدم که کور بود در حالیکه در دنیا چشم داشت. از طریق فرزندانش متوجه شدم که او واجب الحج بوده است ولی به حج نرفته است. کسانی که مستطیع بوده اند ولی به حج نرفته اند در هنگام مرگ به آنها می گویند که یا یهودی بمیر یا نصرانی. 
اگر خمس و زکاتی بدهکار بودیم و ندادیم در وصیت بنویسیم. 
مسئله ی دیگر این است که در مورد رد مظالم بنویسیم. 
قسمت دیگر وصیت نامه باید در مورد حق الناس باشد یعنی اگر حق الناسی بر گردن مان هست آن را بنویسیم. از جمله حق الناس بحث مهریه همسر است: زیرا مهریه حق همسر است و اگر کسی در زمان حیات ندهد، باید وصیت کند که بعد مرگ مهریه همسرش را بدهند.

نکته ی بعدی این است که ما باید وصی داشته باشیم یعنی چه کسی باید وصیت نامه را اجرا بکند. ما باید فرد مومنی را وصی خودمان قرار بدهیم و دوتا شاهد هم داشته باشیم. 
پس در وصیت نامه، حتما شاهد داشته باشیم. امروزه می توان وصیت نامه را ثبت کرد. خیلی از دعواها سر وصیت نامه است که هر فرزندی ادعای یک وصیتی از پدر را دارد. و هر کدام یک وصیت نامه رو می کند. سر مال دنیا نمی توان براحتی مصالحه کرد. خوب است که وصیت نامه در محضر یک عالم باشد.
امیرالمومنان می فرماید: ای انسان خودت وصی خودت باش و هر کاری می خواهی، خودت انجام بده. اگر شما بدهی دارید همین الان که زنده هستید آنرا بپردازید یا اگر می خواهید کار خیری بکنید همین الان بکنید ... به امید دیگران نباشید...

اگر مال ندارید وصیت واجب نیست

اگر خانم یا آقایی هیچ مالی ندارند می توانند وصیت نکنند. ولی خوب است که همه یک وصیت اخلاقی داشته باشیم. این وصیت های اخلاقی می تواند در زندگی فرزندان آثاری داشته باشد. مثلا یک وصیت نامه ی اخلاقی بنویسید که فرزندان من، نماز و روزه یادتان نرود ،محرم و صفر را برپا کنید ،ایتام و بی بضاعت ها را فراموش نکنید و قبل از عید چند خانواده را تحت پوشش قرار بدهید .

پس همه باید وصیت نامه داشته باشند حتی اگر مالی هم ندارند، آیا نماز و روزه ی قضا هم ندارند؟ شما احتیاطی نماز و روزه ی قضا را می توانید در وصیت بنویسید. فرهنگ داشتن وصیت نامه، فرهنگ احترام به حقوق خدا و مردم  است. این فرهنگ  باید در میان ما جا بیفتد." (به نقل از حجت الاسلام والمسلمین حسینی قمی)

انشاء الله خداوند به ما توفیق بده که وصیت نامه داشته باشیم.

پی نوشت ها:
1. المقنعه شیخ مفید، ص 102. وسائل الشیعه، ج 6، ص 352.
2. المقنعه شیخ مفید، ص 102. وسائل الشیعه، ج 6، ص 352.
3. تهذیب، شیخ طوسى، ج 2، ص 382.
4. وسائل الشیعه، ج 6، كتابالوصایا، باب 1 و 3.